بلقیس سلیمانی
جامعه متکثر، تولیدات متکثر فرهنگی میخواهد. دختران دبیرستانی همان اثری را نمیخوانند که استادان دانشگاه فیالمثل میخوانند. زنان خانهدار همان رمانی را نمیخوانند که یک دانشجوی دکتری ادبیات یا فلسفه می خواند. ما به اقتضای سنمان، پایگاه طبقاتیمان، میزان تحصیلاتمان، تربیت فکری و ذوقیمان و بسیار عوامل دیگر اثری را برای خواندن انتخاب میکنیم و به مرور در مییابیم چه نوع آثاری را دوست داریم. مثلا ممکن است من در دبیرستان آثار ر.اعتمادی را خوانده باشم و از آنها لذت هم برده باشم ولی همین آثار را نمیتوانم در چهل سالگی بخوانم . بلعکس ممکن است در چهل سالگی از خواندن چراغها را من خاموش میکنم لذت ببرم و در پنجاه سالگی تازه بتوانم رمان قطور در جستجوی زمان از دست رفته مارسل پروست را که در بیستوپنج سالگی خریدهام، بخوانم.
رمان عامهپسند مخاطب خاص خودش را در همه دنیا دارد. متاسفانه در ایران این گونه ادبی تنوع همنوع خارجیاش را ندارد. تا آنجا که من دیدهام در ایران بیشتر درامهای عاشقانه نوشته میشود و خوب هم خواننده دارد . البته در سالهای قبل از انقلاب ما کلی رمان تاریخی داریم که به صورت پاورقی منتشر شدهاند و آنها را هم معمولا در دسته ادبیات عامهپسند جای میدهند.
به هر روی ادبیات عامهپسند در همه جای جهان از جهاتی با ادبیات جدی متفاوت است اگر چه نمیتوان مرز مشخصی بین آن دو از هر لحاظ رسم کرد. ولی هر عقل سلیمی و هر خواننده ادبیات داستانی میداند آثار آگاتا کریستی و دانیل استیل با آثار فیالمثل پل استر و تونی موریسون تفاوت دارند. چنانکه در ایران هم هر عقل سلیمی میداند آن کس که از خواندن بوف کور، ملکوت و رود راوی لذت میبرد همان کسی نیست که از خواندن تویست داغم کن، ارمغان عشق و گندم لذت میبرد. البته کسی میتواند این آثار اخیر را در دبیرستان خوانده باشد و در ادامه به آنجا رسیده باشد که آن سه اثر ماقبل را هم بخواند. راستش شک دارم کسی در یک مقطع سنی، خواننده همزمان این شش اثر باشد.
ادبیات عامهپسند در قرن بیست از جانب نویسندگان جدی و منتقدین بسیار مورد بیمهری قرار گرفته. برخی آن را ادبیات دختر کلفتها و ادبیات یک پنی مینامیدند و برخی برای آن نقش تخدیری قائل بودند. در خصوص نقش تخدیری ادبیات عامهپسند، در بخش باز تولید ایدئولوژی حاکم توسط رمان عامهپسند بیشتر خواهم گفت.
در سالهای اخیر البته به مدد نظریهپردازان پست مدرنیست، فرهنگ پاپ از جمله ادبیات عامهپسند، در بخش مطالعات فرهنگی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در یک پست جداگانه به این موضوع خواهم پرداخت.
ادامه دارد