گفتگوی اختصاصی با «مریلین رابینسون» نویسنده
مرجان محمدی - روزنامه بهار (یک و هشت): نام مریلین رابینسون و چهره شیرین او برای خوانندگان آثارش، یادآور احساسی گرمی است که با خواندن رمان های "خانه" ، " گیلیاد" و " خانه داری" به آن رسیده اند. برخی او را نویسنده ای شگفت انگیر با کتاب های اندک اما هواداران بسیار می نامند. سنگینی نوشته هایش مدیون نگاه هستی گرایانه غریبی است بر زیبایی ها و اندوه و حسرت روزمرگی. این نویسنده 65 ساله آمریکایی متولد سنت پوینت آیداهو و فارغ التحصیل دانشگاه های براون و واشنگتن در رشته زبان انگلیسی است.
اولین رمانش به نام " خانه داری" در سال 1981 به چاپ رسید و جایزه قلم همینگوی را از آن خود کرد و نامزد جایزه پولیتزر شد. "خانه داری" داستان دو خواهری است که میانه قرن بیستم، در آیداهو بزرگ می شوند. بسیاری این اثر را در زمره رمان های کلاسیک آمریکا می دانند.
رابینسون پس از انتشار اولین رمانش، نوشتن مقالات و نقدهایی را برای هارپرز، پاریس ریویو و نقدنامه نیویورک تایمز آغاز کرد. او همزمان به عنوان نویسنده و استاد میهمان در کالج ها و دانشگاه های متعدد از جمله دانشگاه کنت انگلستان، کالج امرست و دانشگاه ماساچوست مشغول به کار بود.
"سرزمین مادری" دومین کتاب مریلین رابینسون است که در سال 1988 آن را نوشته و نگاهی دارد بر وضعیت رفاه و آلودگی هسته ای در انگلستان. او در این کتاب به آسیب های شدید محیطی در شمال این کشور می پردازد. "سرزمین مادری" نامزد دریافت جایزه کتاب ملی شد.
"مرگ آدام" مجموعه مقالاتی است که در سال 1998 منتشر کرد و موضوع آن تفکر مدرن است. در سال 2004 دومین رمان خود را به نام " گیلیاد" به چاپ رساند که برنده جایزه پولیتزر، جایزه مجمع منتقدان کتاب ملی و همچنین جایزه امبسادور شد. "گیلیاد" نامه های کشیش مسنی است در آیووا به پسر خردسالش.
کتاب " خانه" سومین رمانی است که مریلین رابینسون نوشته است. این داستان که در سال 2008 به چاپ رسید مانند رمان "گیلیاد" در آیووا اتفاق می افتد و با اینکه ادامه ای است بر این داستان اما کتابی مستقل به حساب می آید و مانند رمان قبلی به آموزه ها و تناقضات میان باورهای معنوی پدرها و پسرها می پردازد. "خانه" جوایز کتاب لوس آنجلس تایمز و اورنج انگلستان را از آن خود کرد و نامزد نهایی جایزه کتاب ملی شد. این کتاب افتخار پرفروش ترین کتاب نیویرک تایمز، بهترین کتاب سال واشنگتن پست و لوس آنجلس تایمز و سانفرانسیسکو کرونیکل را در کارنامه خود دارد.
از جمله کارهای غیر داستانی او کتاب "عدم حضور ذهن" است که در سال 2010 چاپ شد و به موضوعات مهمی در تاریخ تفکرات بشر یعنی علم، مذهب و آگاهی می پردازد.
" وقتی بچه بودم کتاب می خواندم" مجموعه مقالاتی است که در سال 2012 از رابینسون به چاپ رسیده و به نقش ایمان در زندگی مدرن، عدم کفایت واقعیت و تضاد های موجود در ذات بشر می پردازد.
آثار مریلین رابینسون به زبان های گوناگون در دنیا ترجمه شده است. در ایران کتاب "خانه" با ترجمه «مرجان محمدی» در 400 صفحه سال 1390 به‌وسیله «نشر آموت» به چاپ رسیده و امید است " گیلیاد" و " خانه داری" نیز مراحل چاپ را طی کند.
وقتی از او برای ترجمه آثارش به زبان فارسی اجازه می گرفتم با کمال بزرگواری ابراز کرد که شیفته تمدن های باستانی است و از خواندن تاریخ آنها لذت می برد و از این که رمان هایش راه خود را به زبان فارسی باز کرده اند بسیار خوشحال است. در اینجا پرسش هایی را با پیشنهاد آقایان بهنام ناصح و یوسف علیخانی با خانم رابینسون مطرح کردیم که بی شک در هیچ کدام از مصاحبه های ایشان با دیگر رسانه ها مطرح نشده است.
مرجان محمدی: آنچه بیش از همه در آثارتان به ویژه «خانه» و «گیلیاد» به چشم می‌خورد نوعی ارتباط مضمونی بین داستان جاری در رمان‌ها و روایات متون مذهبی است؛ این علاقه و نحوه به کار گیری، از وابستگی مذهبی شما نشأت می‌گیرد یا از ظرفیت داستانی چنین متونی؟ همچنین به نظر می رسد به جای این که رمان‌تان در خدمت مفاهیم آن روایت‌ها باشد، حکایت‌ها را در خدمت عناصر داستانی (که ممکن است کاملا انسانی باشند) به کار می برید. آیا با این نظر موافقید؟
مریلین رابینسون: مسلماً آنقدر به داستان های انجیل مسلط هستم که آنها در داستان من راه پیدا می کنند. بی شک در مورد داستان روت در کتاب "خانه داری" هم همینطور است. شگفت زده می شدم که خواننده ها کم کم به این اشارات پی می بردند. آن موقع بیشتر به کتاب والدن اثر تورو و کتاب موبی دیک فکر می کردم! ولی در گیلیاد و خانه تحت تأثیر حکایت پسر گمشده بودم. سالها به این حکایت و نکته های مهم آن در مورد عشق والدین به فرزندان و البته خیلی نکته های دیگر فکر می کردم. به نظرم هر چه در مورد خانواده بنویسم تحت تأثیر این نکات خواهد بود همینطور هر چیزی که در همین راستا با موضوع الهیات بنویسم از این حکایت تأثیر می گیرد. این حکایت خیلی چیزها را برای من روشن می کند. اما حکایات کتاب مقدس از این بابت تأثیرگزار است که از زوایای متعدد می شود به آنها نگاه کرد و مفاهیمی را بازگو می کنند که فراسوی مرزهای ظاهری داستان است.
م م: شاید مطلع باشید، خوانندگان فارسی زبان ابتدا با کتاب «خانه» شما آشنا شدند بعد با «گیلیاد». فکر می کنید رعایت نکردن این تقدم و تاخر (با توجه به ارتباط ارگانیکی که این دو اثر با هم دارند) تاثیری در برداشت‌هایشان هنگام مطالعه داشته باشد؟
م ر: من با این امید این دو کتاب را نوشتم که هر کدام خوانش مستقلی داشته باشند. دلم نمی خواست داستان گیلیاد را طوری ادامه دهم که این کتاب به اثری ناقص تبدیل شود طوری که برای تکمیل مفهوم آن خواندن کتاب بعدی ضروری باشد.
م م: اتمسفر رمان‌هایتان برخی منتقدان کشورمان را به یاد حال و هوای داستان‌های فاکنر انداخته است. این شباهت‌های ظاهری که برخی به دلیل انتخاب برهه زمانی وقوع رویدادهاست آیا اتفاقی است یا به علاقه شخصی شما به این نویسنده بر می‌گردد؟
م ر: من عاشق فالکنر هستم و او را می ستایم. رمان هایش را هم اغلب اوقات در دانشگاه درس می دهم. بهار سال آینده هم این کار را ادامه می دهم. تعجبی ندارد که او بر داستان های من تأثیر گذاشته باشد با این حال من هیچ وقت آگاهانه نخواسته ام که کارهایم تحت چنین تأثیری باشند. اما این اثرات به نوعی خود را نمایان می کنند. البته باعث افتخار من است که نوشته های من را با آثار او مقایسه می کنید.
م م: با وجود برخی شباهت‌های ظاهری در فضا سازی‌ها به نظر می‌رسد شما برخلاف فاکنر علاقه‌ای به استفاده از تکنیک‌هایی چون تداعی معانی ندارید بلکه بیشتر سیر روایت داستانی را با یادآوری خاطرات دنبال می‌کنید، این طور نیست؟
م ر: من احساس می کنم خاطرات، انباشتن معانی است و تجربه در مقابل آن یا در لا به لای آن نهفته و بیان می شود. هر یک از ما به نوعی اسطوره های خاص خودمان را داریم و آنها را با توجه به اهمیت شان روایت می کنیم. در کالوانیسم، که سنت مدهبی من است، تجربه هر انسان، آموزه ای است برای او از جانب خدا، یعنی همان الهام؛ که به اصطلاح در حد فهم او فرستاده شده و او می بایست پذیرای آن باشد و منظور و منشأ مقدس آن را درک کند.
م م: چه‌قدر با ایران و ادبیات ایران آشنایید؟ (با شنیدن نام ایران اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسد چیست؟)
م ر: من عاشق عتیقه جات و تاریخ باستانم! ایران را که می شنوم یاد سرزمین پارس می افتم. جای بسی تعجب است که با وجود این همه رسانه فرهنگی که امروزه ( در آمریکا) داریم، اطلاعات مربوط به کشورهای دیگر آنقدر ضعیف و بی محتواست که مرجع چندانی برای من در دست باقی نمی ماند. من در فرانسه و انگلیس زندگی و تدریس کرده ام. خبرپراکنی ( ژورنالیسم) در مورد هر دوی این کشور ها چنان ضعیف است که واقعاً خواندنشان فایده ای ندارد. از این رو نمی خواهم به اخبار و گزارشات مربوط به کشورهایی که آشنایی مستقیمی با آنها ندارم اعتماد کنم. چیزی که همیشه نبودنش را احساس می کنم حس زندگی واقعی و انسانیت است. کوروش کبیر را به عنوان شخصیتی در تاریخ انجیل می شناسم، شخصیتی کاملاً منحصر به فرد در تاریخ بشریت. سروده های زیبای بسیار زیادی در انجیل وجود دارد در مورد اینکه چطور او با برگرداندن اسیران به سرزمین های خودشان شادی آفرید و معابد آن ها را از نو بنا کرد. من انسانیت را در آن احساس می کنم هر چند که این واقعه هزارن هزار سال پیش اتفاق افتاده باشد. فکر کردن به آنچه که کوروش انجام داده اشک به چشمانم می آورد.
م م: از آثار کلاسیک و مدرن فارسی چیزی خوانده‌اید؟
م ر: من ترجمه بسیاری از متون باستانی را خوانده ام. اما هیچ اثر مدرنی نخوانده ام. متأسفانه باید بگویم ادبیات مدرن را چندان نمی خوانم. من با نوشته های معاصر چندان سر و کار ندارم مگر آنکه نوشته ی یکی از دانشجوهایم باشد. زندگی ام را پر کرده ام از نوشته ها و سخنرانی های مربوط به الهیات، فلسفه علم، تاریخ آمریکا، موضوعات رایج اجتماعی و حتی خود فلسفه. از همه اینها لذت می برم ولی این بدان معناست که در قبال داستان مدرن، خواننده ی ضعیفی هستم. حالا بستگی دارد شما کدام اثر ادبی ایرانی را پیشنهاد کنید!
م م: بسیاری از مردم اهل مطالعه کشورمان نه تنها به آثار نویسندگان بزرگ قدیم و جدید آمریکایی و اروپایی آشنایند بلکه حتی به طور دقیق از حساسیت‌های خاص فرهنگی مناطق و ایالت‌های مختلف کشورهای دیگر در برهه‌های خاص زمانی آگاهی دارند (مثلاً وضعیت سیاهپوستان و عکس‌العمل‌های شخصیت‌ها در رمان «خانه» برایشان کاملاً ملموس است.) بسیاری از این اطلاعات از راه ترجمه آثار ادبی به اذهان مردم ما راه یافته است. تصور می‌کنید چرا جاده ادبیات به سوی شرق جاده‌ای یک طرفه است و آن قدر که آثار غربی‌ها به زبان‌های آسیایی ترجمه می‌شود عکس آن اتفاق نمی‌افتد؟
م ر: فکر کنم این امر تا حدی تحت تأثیر وسعت مناطق انگلیسی زبان در دنیا باشد. بسیاری از نوشته ها بدون نیاز به ترجمه در دسترس بسیاری از خوانندگان قرار می گیرد. فرانسوی ها احساس می کنند از شمار خوانندگان جهانی کنار گذاشته شده اند زیرا تنها اندکی از آثار منتشر شده شان ترجمه شده است در حالی که کتابخانه هایشان پر است از کتاب هایی که از انگلیسی به فرانسه برگردانده شده. حتی نویسندگان جوان فرانسوی برای حل این مشکل به فکر افتاده اند که به زبان انگلیسی بنویسند. در آمریکا چندین نشریه دانشگاهی وجود دارد که هدفشان انتشار آثار ترجمه شده در زمینه هایی است که به ما فرصت خواندن آنها را بدهد اما به نظر می رسد که آنها هرگز مورد توجه قرار نگرفته اند. در آمریکا فقدان آشنایی بنیادین با امور مهم در فرهنگ های دیگر به چشم می خورد که باعث بسی تأسف است.
م م: شما هم با این نظر موافقید که آشنایی و گفت‌وگوی فرهنگی بین ملل بیش از این که از راه مورخان و سیاستمداران صورت پذیرد از طریق ادبیات و هنر ممکن می‌شود؟ اگر این طور است، با توجه به آشنایی بیشتر شرقی‌ها از آثار غربی‌ها آیا فکر نمی‌کنید مردم این مناطق تصور دقیق‌تری از فرهنگ و تفکر غرب داشته باشند تا برعکس؟
م ر: به نظر می رسد سیاست های بین المللی دنیای مدرن همیشه اوضاع را بدتر از آن چیزی کرده است که باید باشد. کاملاً موافقم که ادبیات و هنر توانسته اند امکان بیشتری برای ما فراهم آوردند تا برای یکدیگر ارزش قائل شویم و نه تنها خشونت را عقب برانیم بلکه در واقع دریابیم که چقدر شگفت انگیزست که صداهای بی شماری وجود دارند که همه گواه بر هوش و ذکاوت انسانند. دنیای ما به کوروش دیگری نیاز دارد. هر چند که این سخنی محتاطانه است. بیشتر آثار آمریکایی بسیار ساده و سنتی هستند. نمی دانم تا به حال در آمریکا بوده ای یا نه اما بسیاری از کسانی که از کشور های دیگر به اینجا می آیند تعجب می کنند که چقدر آمریکا با داستان هایی که در موردش خوانده و فیلم هایی که دیده بودند تفاوت دارد.
م م: رمان جدیدی در دست نوشتن دارید؟ می دانید، من شخصاً دلم برای شخصیت های داستان های شما تنگ می شود؟
م ر: در حدود سه چهارم از رمان جدیدم را به پایان رسانده ام. امیدوارم حالا که ترم پایان یافته بتوانم تمامش کنم. ممنونم که دلت برای شخصیت های کتابم تنگ شده. خیلی خوشحالم که آنها در ذهن تو خانه کرده اند.
*** بازنشر این گفتگو در شهر کتاب مرکزی
*** بازتاب این گفتگو در خبرگزاری ایسنا
