خاما از نگاه خوانندگان

"خاما"رمانی صرفا عاشقانه نیست. شاید تکه‌ای گمشده از تاریخی باشه که به فراموشی سپرده شده. البته میان اون عشق در خیال و وهم موج می‌زنه. تبعید شروعی تازه برای این داستانه.

هر چه خلیل از خاما بیشتر دور میشه  در خاطر و خیالش غرق میشه و حالت دوگانگی به اون دست میده که شاید برای خیلی‌ها ملموس باشه.

این دوری از وطن، دوری از خاما، به دور شدن از خودش دامن می‌زنه.

وقتی نامش رو حسن میگه، وقتی از خانواده‌اش دل می‌کنه و میره.

گم میشه، توی تنهایی، توی پیدا کردن خودش، خاما‌ش.

خلیل شاید قهرمانی بزرگ، برای داستان نباشه.

شاید بشه گفت، قربانی هم به نظر بیاد....و خب این پایان ماجرا نیست!

یک خواننده مگر چه چیزی از نویسنده می‌خواهد؟

خاما به تنهایی هشتاد و پنج در صد از آنچه را که در ذهنم داشتم بر آورده کرد.

به سرزمین داستانی پرداخته بود که همه چیز ، همه کس در آن وجود داشت ، از هر قماشی که فکرش را بکنید.

از رسوم، آداب، باورها، فرهنگ، گویش‌های زبانی، زنانگی‌ها، غیرت مردانه، هجوم‌ها؛ دوستی و دشمنی‌ها، عشق، مرگ ، وصال و جدایی‌ها، ضرب المثل، دعا و نیایش، قسم و حتی فحش های مردم ، طبیعت ، عنصر سفر و هجرت، رقص ، شهادت ، از این که دنبال پیدا کردن معادل زبانی بودم، از خلیلی که گاه آزارم می‌داد و انتظار بیشتری ازش داشتم، از دیالوگ‌های قدرتمند و سنجیده رمان و ...

 " ترش و شیرین برای زنده هاست . من و تو مرده ایم. در دنیای مردگان ، انارها همه شیرین هستند".

خلیل، این اسمی آشنا و محبوب برای هر کسی است که "خاما" را خوانده است. بهتر است بگویم "خاما" را مدتی زندگی کرده است، با او صبح‌اش را پاگشا و غروبش را بدرقه کرده است.

خلیل عبدویی، پسر خانواده‌ای کُرد که اقتضای تاریخ و زمانه به مهاجرت وادارشان نموده است. دست تقدیر بر آن بوده که او از کودکی در بُن این اتفاقات قرار گیرد. با بازگویی این اتفاقات اشک و لبخند به چشمان و لب‌های ما بیاورد و گاه در خواندنمان بگوییم: خلیل! صبر ایوب گونه‌ای داری. چه کسی توان این همه رنج و درد و تنهایی را دارد؟

دلباخته شدن به دختری جسور و دلیر و شیرزن هم حاکمیت عجیبی بر داستان دارد به گونه ای که بخش اعظم را در بر گرفته انگار الهام بخش خلیل است این عشق

راه را از بی راه به او نشان می‌دهد. دلگرمی او در روزهای تنهایی و آوارگی است. پیش می‌آید. با مهاجرت خانواده را همراهی می‌کند. تا زمانی که دل به دریا زده و مستقل راه را در پیش می‌گیرد.

به سوی کجا می‌خواهد برود؟ خود هم نمی‌داند. راهنمایش کیست؟ خامایش! به کجا می‌رسد؟ اندک اندک پیش می‌رود

دلش کماکان درگیر خانواده است. ولی به دنبال خامایش هم هست. چشم باز می‌کند صاحب زن و فرزند شده است. از خاما؟ نه!

خاما با اوست نه همیشه ولی بیشتر مواقع. بهترین همدم روزهای دور از زادگاه بودنش. با نگاه به کوه‌ها، لباس خاما به دشت‌های آغگل می‌رود که دلتنگشان است.

برمی‌گردد.

زندگی‌اش سامان می‌دهد.  خامایش را می‌یابد. اما زمانی که خود او به دیار خاما می‌رود.

خاما برای من تمام نشده. خاما برای من تازه شروع شده

کتاب که بسته می‌شود تازه فکر باز می‌شود و دنبال سرنخ ها می‌رود. از آن پس هر محلی که او می‌گفت به دنبال اثری از خاما خلیل می‌باشم.

خاما پایان ندارد.

خاما! نام آشنای این روزهای اهالی آموت. کتابی که شروعش با اظهار مردانگی و غیرت قوم کرد است که آن را انگار در تمام موجودات سرزمین کرد می‌توان دید، از خروسی که بالای پرچین می‌ماند تا مرغ‌ها به لانه بروند، تا درختانی که انگار از روی تعصب دریاچه سفید و مقدس آغگل را دربرگرفته‌اند. چندی از شروع داستان نمی‌گذرد که جنگ سایه سرد و سنگین خود را بر سر این سرزمین می‌اندازد و بعد هم اسارت و تبعید و دوری از وطن...

نام آشنای این داستان خاماست، که در فصل اول مظهر عشق زمینی است و پس از اسارت خانواده خلیل، انگار می‌شود مرهمی که خلیل دلتنگی آغگل و دریاچه‌اش را با آن التیام می‌بخشد.

در جایی از رمان خلیل می‌گوید: خاما فقط خامای من بود. شاید اگر سطحی به داستان نگاه کنیم، نتیجه بگیریم خلیل، همان دختری که چند سال از او بزرگتر بود را فقط و فقط برای خودش می‌خواهد. اما شاید هم بتوان گفت که خلیل می‌خواهد به مخاطب نشان دهد عشق و دلتنگی نسبت به وطن آتشی است که در دل هیچکس به اندازه خلیل شعله ور نبوده است و خاما از اینجای داستان به بعد دیگر فقط در عشق به یک انسان خلاصه نمی‌شود.

چندین سال بعد، انگار که از روی اجبار خلیل با قدم بخیر ازدواج می‌کند، زنی که به نظر من نقطه مقابل خلیل است. خلیل با خیالاتش زنده است و حرف هایش را در سکوت می‌زند. خلیل از آن دسته آدم‌هایی است که در خیالش دنیایی را می‌سازد که می‌خواهد و در آن دنیا زندگی می‌کند. اما قدم بخیر مثل بعضی آدم‌های امروزی است که شاید اصلا لفظ ماشین برایشان مناسب‌تر باشد. آدم‌هایی که فقط از روی منطق برنامه‌ریزی شده‌ای رفتار می‌کنند وخیالات را اشتباه تفکر آدمی و انتخاب‌های ناشی از آن را گمراهی می‌دانند. 

و در آخر خاما کتابی بود که چند روزی را با آن زندگی کردم، حالا نواحی غرب کشورم را جور دیگری دوست دارم انگار که غرب نقشه ایران برایم رنگارنگ است به رنگ لباس های شیرزنان کرد میهنم.

خاما از آغگل شروع شد.

 از نی زارها و دریاچه مقدسش. از روزهای خوشرنگ. از ارامش قبل از طوفان. از خیالات خوش پسرک ده ساله‌ای که خاما را روایت می‌کند:خلیل. خلیلی که دلباخته خاماست. 

خامایی که بزرگ تر از خلیل است و به قول خواهرِ خلیل، مردی است برای خودش. اما همه ماجرا این نیست. قرار نیست شرح دلداگی این دو را بخوانیم. قرار است در کوچ اجباری، آوارگی‌ها و سختی‌ها با خلیل و باب و دایه و خواهر و برادرهایش همراه شویم.

 در دوری خلیل از خامایش،در تنهایی بی‌کسی و روزهای سیاه و سفید، شریک غم‌های خلیل باشیم. شاهد دودلی‌ها و شاید تصمیم‌های اشتباه راوی داستان باشیم.

خاما را که خواندم،با کُردها آشنا شدم.

-کوه و کُرد باهم برادرند. 

-کُرد زمانی  کُرد است که کنار هم باشد وگرنه  کُرد را خُرد بکنی ازش سه‌تا حرف بی  مصرف می‌ماند.

خاما را که خواندم سفر کردم با خلیل از آغگل تا ارسباران. تا خانه خدایار و گلدسته. و نشستم پای داستان‌های خدایار. 

و غمگین شدم از کوچک شمردن خلیل توسط خانواده.

و تحقیر شدم با شنیدن کلمه یاغی از زبان آن امنیه.

و با خلیل رسیدم به قزوین. این شهرِ ندیده، اکنون رنگ دیگری دارد برایم.

خلیل را در شش روز دنبال کردم. در شش فصل زندگی‌اش. که هرکدامشان با حرکت و رسیدن به جایی جدید آغاز شد. از آغگل تا ارسباران. از ارسباران تا زاغه و ... . 

زندگی خلیل را خواندم در راه رسیدن به خامایش. 

و گوش سپردم به گفت و گوی خلیل با خامای وجودش.

خاما روایت عشق و زندگی‌ست. روایت لحظه‌های آسان و دشوار. حکایت روزمرگی‌های انسان‌ها. داستان تلاش برای رسیدن به خود.

خاما از نظر من ورای یک داستان عاشقانه نگاهی داشت به مفاهیم روانشناختی. خلیل که در سالهای کودکی و نوجوانی دچار خلأ های عاطفی بود در تمام کتاب به دنبال گمشده‌ای ست که انگار خود اوست در قالب و فرمی دیگر.

در جریان کتاب خلیل برای جبران این خلأ افرادی را می‌آزماید اما انگار هر کدام وصله‌ای ناجور می‌شوند برایش. که در نهایت خلیل خسته از این گشتن‌ها و نرسیدن‌ها از جستجو در دنیای حقیقت دل می‌کند و به درون خودش برمی‌گردد. کاوش در خویشتن. و در نهایت می‌رسد به وحدت وجودی با معشوق خیالی‌اش. 

اتحاد دو روح که انگار یکی می‌شوند. اتحادی که این بار نه زبان می‌طلبد و نه کلمه. بلکه با احساس و قلب کار دارد. چشم دل می‌خواهد دیدن این معشوق. 

در ضمن دوست دارم در اینجا به خدایار اشاره کنم. به نظرم خدایار یک جور پل بود که خلیل را از آوارگی به سمت گرفتن یک تصمیم منطقی جلو برد. یک جور پیر راه. راهنما. دستگیر. 

اول حال و هوای حسی من  نسبت به رمان خاما:

فضاسازی های بسیار عالی، تصویرگری‌های بی‌نظیرش را دوست داشتم. 

بعد از چند ماه که از خواندن رمان می‌گذرد هنوز صدای کوکوها و کشکرت‌ها را می‌شنوم. 

رنگ رنگ رنگ. صدا صدا صدا. 

مصیبت و رنجی که اگر بگویم دلنشین بود خلاف آمد عادت گفته‌ام. 

قدم قدم با رنج های پسرک دوازده سال گام برداشتم. برای دایه و ببی‌خانمانیش، برای  زنی که درد زایمان داشت و کمک نداشت،  برای دخترانه‌هایشان که چشمان بد دنبالشان بود. برای خاما که رفت و نیامد.

برای تنهایی و دل‌نازکی خلیل که چه زود عاشق شد و چه زود تنها. برای باب و... گریستم.

تا این که خلیل فرار کرد یا از روی یک تصمیم کودکانه یا از روی یک هدف نمی دانم اما رفت و تنها رفت. و چقدر برای مادرانه دایه و پدرانه باب دلم گرفت.

با رفتنش من هم رفتم.

خاما داستان عشق بود و سرگشتگی و بی قراری آدم ها... داستان دلتنگی سکوت و تبعید... خاما داستان زندگی خلیل است. داستانی که از دوازده سالگی خلیل شروع می شود. نوجوانی که شبی همراه با تب به استقبال عشق خاما می‌رود و در بحبوحه‌ی جنبش خوبیون از او دور می‌شود... 

داستان از این روزها شروع می‌شود و با خلیل دایه، باب و برادرانش تبعید می‌شویم به شاهسون، قزوین، زاغه... و درست در نقطه آخر تبعید با خیالات زنده خلیل همراه می‌شویم. با خامایی که هست و نیست.

فصل‌های کتاب سرشار از جذابیت است. فصلی با عشق شروع می‌شود و فصلی با رهائی.

فرار از اسارت، فرار از خود. فراری که عشق بهانه‌ی آن بود. برگی جدید در زندگی خلیل رقم می‌خورد.

خلیلی که جوان منفعلی بود حالا وارد راهی می‌شود که تجربیات جدیدی به دست می‌آورد و روی پای خودش می‌ایستد.

فضاسازی زیبای داستان و بخش تاریخی و مظلومیت کردها همه یک طرف و گفتگوهای خلیل و خاما و جملات ناب این کتاب، عاشقانه سخن گفتن و سخن شنیدن طرف دیگر...

حقیقت دارد که خواب و خیال آدم عاشق، معشوق است. و با این حرف که با دوری از معشوق بیشتر به او نزدیک می‌شوی موافقم. هیچ کس نتوانست برای خلیل خاما شود. همین موضوع باعث شد خلیل با خامایی خیالی روزها را زندگی کند. خاما در فصلی از زندگی خلیل وجود داشت و در فصلی از زندگی خلیل خاما آن سوی دیگر خلیل شد.

در فصل پایان خلیل همه چیز داشت ولی تا زمانی که ریشه همه‌ی انارهای دنیا به هم برسند هرگز نمی‌توانست از خاما دست بکشد.

و در آخر پایان ناگریز خلیلی که خاما را دیده و شناخته ولی نتوانسته به وصالش برسد.