رمان خاما نوشتهی یوسف علیخانی، نشر آموت چاپ پنجم ۱۳۹۶ در ۴۴۸ صفحه
«خاما» قصهی حیرانی و تبعید انسان دورهی پهلوی است که با اصلاحات ارضی ریشهکن میشود و هر چه تلاش میکند تا دوباره ریشه بدواند طبقه حاکم به اقتضاعات زمانه دوباره ریشه کنش میکند.
خاما روایت خلیل عمویی است از کودکیاش و عاشق شدن بر خاما، دختر تازه رسیده ی همسایه، تا حیرانی خاما با سیاست و حیرانی خلیل با عشق و دوری.
دست روزگار کردهای آخرین نقطه مرزی ایران را میکشاند به نزدیک قلب ایران زمین. خاما هر چه از دوریاش از خلیل بیشتر میگذرد در خیال خلیل پر رنگتر میشود و همراهش می شود در تنهاییاش. حتی وقتی که خلیل سجلد، شناسنامه، میگیرد بنام حسن هنوز هم همراه خیال خلیل میماند و شیرین زبانی می کند تا وقتی که خلیل با قدمبخیر بد زبان زیر یک سقف میرود و...
خلیل در این عشق و زندگی قربانی است و تنها تلاش بزرگش برای اثبات خودش کار و تلاش است و سازندگی و در نهایت خودش را به میلک میرساند تا رازش را بگوید و سر بر بالین آسایش بگذارد.
راوی رمان قصهاش را خطی روایت میکند البته با روایتی پاره پاره ولی همراه با خط زمان تقویمی روایت. چون راوی درگیر برای روایت انتخاب شده و خیالات شیرینش همراه روایت شده، مخاطب برای کشف دنیای خلیل و خاما همراه روایت میشود. نثر گزارشی که گاهی به طنز و شاعرانگی زیور داده میشود، مخاطبان بیشتری را همراه کرده است. تعداد چاپهای اثر در این زمان کوتاه نشان این همراهی است.
یوسف علیخانی نویسندهای آرمانگرا و اتوپیا پرداز است و در سایر آثارش میلک را طوری برای مخاطبانش پرداخته که اگر در خاما اشارات گذری به میلک میکند، در خیال مخاطب آشنا با آثارش، آن قصهها هم زنده میشود. قدمبخیر، اژدر و... و حتی بوم میلک، توتستان، باغهای فندق و... حل شدن خلیل در اتوپیای نویسنده را پر رنگتر میکند.
خاما از اسم جذابش و بازیهای یوسف علیخانی در صفحه تقدیمی و فصل اول با معنا های کلمه خاما شخصیتی دوست داشتنی را در ذهن مخاطب میسازد که بعدها با حضور ماوراییاش و تصمیمات شجاعانهاش و شیرین زبانیاش تبدیل به شیرین ترین شخصیت رمان میشود.
اسطوره سفر قهرمان، کهن الگوی روایت خاماست که در میانه پیوندهایی با اسطوره هابیل و قابیل مییابد و در اوج کهن الگو و اقدام شخصیت، رهایش می کند با فرار خلیل از چاهی که اسماعیل بدان اسیر شده.
خاما روایتی است از شخصیتهای فراوانی که در آن برهه زمانی قربانی شده اند. قربانی تبعید، قربانی استبداد، قربانی عشق و...
خاما روایتهایی چند پاره است از دگردیسی کوه به انسان و انسان به باد و غم.
خاما پر از خرده روایتهای شیرین از فرهنگ ایرانی است.
البته خاما گوشههایی باز هم دارد که پیش همبستگی و شیرینی روایت، کمتر به چشم میآید.
در کل خاما را رمانی خواندنی دیدم، هم ادامه دیگر آثار علیخانی و هم متفاوت از مجموعه داستانهای کوتاه و دیگر رمانش ؛ بیوهکشی.
آخرین رمانی که در سال ۱۳۹۶ خواندم رمانی بود که تا سال هافراموشش نمیکنم.
باقی بقایتان!
محمداسماعیل حاجی علیان